Ekvador:Pandemik çöküşü tersine mi çeviriyor?

Michael Roberts

Ekvador’daki cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turunda solcu aday Andrés Arauz, liderliği ele geçirdi. Arauz, oyların yüzde 31.5’ini alarak en yakın rakiplerinin 11 puan önüne geçti. Arauz’un ikinci turda kiminle karşılaşacağı belli değildi. Yerli lider Yaku Perez ve zengin bir eski bankacı olan Guillermo Lasso, Perez yüzde 20.04 ve Lasso yüzde 19.97 [olmak üzere] ikinci sırada teknik bir beraberlik içindeydi. İkinci tur Nisan ayında olacak, ancak eğer Arauz sermaye yanlısı Lasso’ya karşı yarışırsa muhtemelen kazanacak; Perez’e karşı çok emin değil.

Ekvador ekvator üzerinde yalnızca 17 milyon insanın yaşadığı küçük bir Güney Amerika ülkesi. Ekvador’un başlıca endüstrileri petrol, gıda işleme, tekstil, ağaç ürünleri ve kimyasallardır. Petrol sektörü ülkenin ihracat gelirlerinin yüzde 50’sine ve toplam vergi gelirlerinin üçte birine tekabül ediyor. Başlıca petrol şirketi çoğunluğunun devlet mülkiyetinde olduğu, yüzde 37’sinin hala Texaco elinde olduğu Petroecuador’dur. Gerçekte, devlete ait şirketler Ekvador’un petrol üretiminin yüzde 80’inden fazlasını oluşturmaktadır, geri kalanı çok uluslular (Repsol (İspanya), Eni (İtalya), Tecpetrol (Arjantin’in devlet şirketi) ve Çin Ulusal Petrol Şirketi (CNPC, yüzde 55 pay) ile Çin Petrokimya Şirketi’nin (Sinopec, yüzde 45 pay) konsorsiyumu olan Andes Petroleum tarafından üretiliyor. Ekvador aynı zamanda dünyanın en büyük muz ihracatçısı ve önemli bir karides ihracatçısıdır.

Birinci turun sonuçları bölgedeki emperyalizmin entrikalarına önemli bir darbe oldu. Eski solcu Cumhurbaşkanı Rafael Correa’nın vekili olan Lenin Moreno’nun son dört yıldır benimsediği [sermaye] yanlısı politikaların egemenliğine son verilmesi muhtemeldir. Moreno göreve geldikten sonra, Correas’ın politikalarından vazgeçti ve bunun yerine Correa destekçilerini hapse attı ve mali kemer sıkma, özelleştirmeler ve diğer sermaye yanlısı önlemleri yürürlüğe soktu.

2006 ve 2014 yılları arasında Correa döneminde GSYH büyümesi ortalama yüzde 4.3 idi ve yüksek petrol fiyatları ile yabancı yatırımlar tarafından yönlendiriliyordu. Bu nedenle Correa asgari ücreti ve sosyal güvenlik olanaklarını, kısmen zenginlerden alınan yüksek vergiler tarafından finanse ederek önemli derecede arttırabildi. Ancak 2015’ten itibaren büyümenin ortalaması yalnızca yüzde 0.6 oldu.

Ekvador ekonomisi yıprandıkça Moreno zorlu kemer sıkma önlemlerinin eşlik ettiği bir IMF kredisi aldı. IMF Arjantin’deki sağcı yönetimle aynı şeyi yapmış, kemer sıkma ve sermaye yanlısı önlemler karşılığında para teklif etmişti. Bu, 2019’da Moreno’nun IMF paketinin bazı koşullarını iptal etmesine neden olan büyük bir protesto hareketini tetikledi. Moreno’nun saygınlığı azaldı ve bu seçimlere katılmamaya karar verdi.

Sonra, özellikle de Ekvador’u sert vuran COVID pandemisi geldi. Moreno yönetiminin nasırlaşmış yetersizliği, zayıf, özelleşmiş ve finansman eksikliği yaşayan sağlık sistemi ve çok sayıda ‘kayıt dışı’ çalışanın işlerine devam etme konusundaki çaresiz ihtiyacı felakete yol açtı. Ekvador küresel olarak milyon kişi başına düşen en yüksek ölüm sayısına yakın. Gerçekte, Kongre sağlık bakanı Juan Zavallos’u COVID-19 aşılama programını kötü yönettiği için suçluyor. Pandemi işlerin yüzde 70’ini felç etti ve 600 000 kişiyi işsiz bıraktı.

Başka yerlerde olduğu gibi, COVID-19 pandemisinin neden olduğu ekonomik kriz düşük gelirli aileleri orantısız bir şekilde etkiledi, yoksul sayısını arttırdı ve gelir eşitsizliğini şiddetlendirdi. Dünya Bankası’na göre gelir dağılımının en düşük yüzde 10’luk dilimindeki aileler piyasa gelirlerinin yaklaşık yüzde 18’ini kaybederken en üst dilimdeki aileler yalnızca bunun üçte birini kaybetti.

Moreno’nun çöküşe karşı çözümü merkez bankasının kuralsızlaştırılması ve benzin ve dizel fiyatlarının dünya piyasa fiyatlarına yükseltilmesi karşılığında 6.5 milyar dolarlık başka bir IMF kredisi almaktı. Ayrıca büyük bir petrol rafinerisini ve ülkenin elektrik şebekesinin bazı kısımlarını özelleştirmek ve Çin’i telekomünikasyon geliştirmenin dışında bırakmak karşılığında Trump yönetiminden de iki taraflı 3.5 milyar dolarlık bir kredi aldı. Moreno ayrıca, ulusal havayolunun tasfiye edilmesi ve büyükelçiliklerin kapatılması dahil 4 milyar dolarlık “acil” harcama kesintisi ile yanıt verdi.

Eğer Arauz Nisan’da kazanırsa 52 milyar dolara ulaşan bir dış borcu devralacak.

IMF’nin Aralık ayındaki raporuna göre geçtiğimiz yıl çok taraflı kredide 7 milyar dolarlık krediden sonra bile Ekvador’un 2021’de 7.6 milyar dolarlık başka bir yeni finansmana ihtiyacı olacak. Ve bu, ülkenin bütçe açığının bu yıl, 2020’deki 7.2 milyar dolardan 2.8 milyar dolara indirme hedefini kabul edeceğini varsayıyor. Şartlar hakkında doğrudan IMF’den alıntılayayım: “ücret kısıtlaması (GSYH’nin yüzde 0.6’sı) ve sermaye harcamalarının ölçülü hale gelmesini (GSYH’nin yüzde 0.7’si) kapsayacak ihtiyari harcama kesintileri. Devam eden yakıt sübvansiyonu reformundan ve kriz hafiflediğinde salgınla ilgili harcamaların düşürülmesi ile birlikte  elde edilen tasarruflar.” Ve “orta vadede sürdürülebilir kamu maliyesini sağlamak ve gelecek nesiller üzerindeki borç yükünü azaltmak amacıyla sürekli olarak açıkları azaltma taahüdü gerekmektedir. Orta vade patikasını COPLAFIP’deki* GSYH borç limitinin yüzde 57’sine bağlamak, 2019-2025 arasında NOPBS** açığının GSYH’nin 5.5 puan kısılmasını ve toplam NFPS*** dengesinin 5.3 puan kısılmasını gerektiriyor. Bu iddialı, ama gerçekçi hedeflere ulaşmak artan oranlı bir vergi reformunun -2022’den itibaren GSYH’nin yüzde 2.5’i kadar kalıcı gelir getirisi ile – ve sürdürülebilir harcama rasyonalizasyonunun birleştirilmesini gerektiriyor.”

Bu hedeflere ulaşmak için IMF KDV’nin arttırılmasını ve emek piyasasının “daha esnek” hale getirilmesini sağlayayacak önlemler istiyor örn, “daha kısa çalılşma haftaları, daha esnek vardiyalar ve uzaktan çalışma düzenlemeleri gibi önlemler tarafından sağlanan esnekliği sürdürmek emek piyasasını ve krizden çıkışı destekler” gibi.

Ancak Arauz, Moreno’nun müzakere ettiği  IMF paketinin koşullarını yerine getirmeyeceğini söylüyor. Bunun yerine kamu harcamasındaki büyük bir artışla, daha yüksek vergilerle ve paranın ülke dışına çıkmasını durdurmak için sermaye kontrolleriyle büyümeyi arttırmak istiyor. Arauz Ekvador’un “büyüme ve kalkınma ihtiyaçları için kesinlikle zarar verici olacağını” düşündüğü kemer sıkma politikasını benimsemek yerine krizden kendi çıkış yolunu “büyütebileceğini” düşünüyor. Arauz, bütçe açığını GSYH’nin yüzde 3’ü oranında mali uyarlama ile azaltmak yerine büyük kamu işleri programı ile kamu harcamalarını GSYH’nin yüzde 1.5’i oranında arttırmayı ve özelleştirmeye son vermeyi hedefliyor.

Bu nasıl yapılacak? Birincisi, Arauz bir servet vergisi öneriyor. Ve ikincisi, ülke dışına para çıkarma vergisinin yüzde 27’ye kadar yükseltilmesini önerdi. Halihazırda zengin Ekvadorlular 30 milyar doları gizlice ülke dışına kaçırdı. Aksine, sermaye yanlısı Lasso şu anda yüzde 5 oranında olan bu vergiyi kademeli olarak kaldırmak istiyor. Ve üçüncüsü, Arauz kamu harcamasının merkez bankası ile finansmanını –diğer bir deyişle MPT tarzında ‘para basarak’ finanse edilmesini öneriyor.

Bu politikalar işleyecek mi? Yeni cumhurbaşkanının yüzde 10-12 oranında daralmış bir ekonomiye, GSYH’nin yüzde 60’ına denk (yükselen piyasa [ekonomileri] standardına göre yüksek) [olan] bir borca ve yüzde 35 oranında bir yoksulluk oranına değinmesi gerekcek. Gelir ve servet eşitsizliği çok yüksek olmaya devam ediyor: en zengin nüfusun yüzde 10’u gelirin yüzde 42.5’ine sahipken yoksulların yüzde 10’u gelirin yalnızca yüzde 0.6’sına sahip.

Ve krizden çıkış için büyük engeller var. Hükümet ihracatını ucuzlatmak için para birimini devalüe edemiyor çünkü Ekvador’un ulusal para birimi yok. Burası bir dolar ekonomisi. Bu, hükümetin hesap birimini kontrol etmediği için kamu harcamasını devlet tahvili alarak ya da kamu hesaplarına kredi vererek finanse eden bir merkez bankası varsa, dolar zayıfladığı için döviz rezervleri rekor seviyede olduğundan burada biraz alan olmasına rağmen dolar rezervleri düşmek zorundadır. Ve Arauz IMF fonlaması yerine Çin’den kredi sağlamayı planlıyor.

Başlıca engel Ekvador’daki çok uluslular ve iş sektörü olacaktır. Temel olarak 2014’ten beri yatırım yapmayı durdurdular.

Bu kısmen enerji fiyatlarındaki düşüş nedeniyledir ancak Ekvador’da kȃr amaçlı yatırım yapmanın gelecek vaadetmemesi nedeniyledir de. Enerji ve kaynak endüstrileri yüksek oranda sermaye-yoğundur, dolayısıyla Marksist terimlerle [ifade edilirse] sermayenin organik bileşimi zaman içinde önemli derecede yükselmiştir. Bu, gelecekteki yatırımın kȃrlılığını aşağı çekmektedir ki bu, 1998 yükselen piyasa krizinden beri özellikle Ekvador’daki durumdur. 2014’ten beri yavaşlayan yatırım kȃrlılığın daha fazla düşmesini durdurmuştur.

Dolayısıyla özellikle petrol fiyatları düşük kalırsa [sermayenin] yatırım yapması için hiçbir neden yoktur, özellikle petrol fiyatları düşük kalırsa. Ve uzun vadede küresel fosil yakıt endüstrisi ciddi bir düşüşle karşı karşıyadır.

Enerji fiyatları keskin bir toparlanma göstermediği ve/veya dünya ekonomisi önümüzdeki yıllarda geriye sıçramadığı sürece Arauz’un önlemleri büyümeyi yeniden canlandırmak ve işçi sınıfı gelirlerinde Moreno’nun politikaları ve pandemiden kaynaklanan darbeyi tersine çevirmek için çok yetersiz olacak.

*Kamu planlaması ve kamu maliyesi yasası

** Petrol hariç birincil gelir dengesi (sübvansiyonlar dahil)

***Finans dışı kamu kesimi

[thenextrecession.wordpress.com’daki orijinalinden PolitikYol için Ekin Değirmenci tarafından çevrilmiştir.]