Doğumunun iki yüzüncü yılı için gerilim filmi gibi bir belgesel, kumar borçlarını ödemek için aceleyle yazmak zorunda kalan Rus yazarın hayatının, “Kumarbaz” adlı romanını yazmasıyla daha iyiye ve daha kötüye zıpladığı anı analiz ediyor.

30 Ekim 1821 doğumlu (Gregoryen takvimine göre 11 Kasım) Rus yazar Fyodor Dostoyevski’nin 200. doğum gününü kutlamak adına, Arte platformu 2020’de yazarlar Rolf Lambert ve Hedwig Schmutte tarafından hazırlanmış “Friedrich Hölderlin: Un poète absolu” (Mutlak bir şair) adlı, zaten biyografinin kolaylığıyla açıklayıcı anlatımı seçmiş olan yeni ve şaşırtıcı bir belgesel sunuyor.

“Fyodor Dostoyevski: Jouer sa vie” (Hayatının Kumarbazı) adlı belgesel, kısa bir roman olan Kumarbaz’ın oluşumuyla açılıyor, ki yalnızca hayatının dönüm noktasını ve yazarın edebi bağlılığının altını çizmekle kalmıyor, aynı zamanda insanın mizacını ve gücünü ortaya çıkarıyor.

Bu bir gerilim filmi gibidir. Borçları yüzünden sürekli zorluğa düşen, kumara büyük ölçüde bağımlı, acele içinde yazan, Fyodor Mikhailovich Dostoyevski bir sonraki kitabı için yazara sefalet vermek istemeyen, 1 Kasım 1866’da tamamlanmış taslağı ona vermezse yazacağı her şeyi hiçbir karşılık ödemeden dokuz yıl boyunca yayımlama hakkını saklı tutan, yayımcı Fyodor Stellovsky (1826-1875) ile standart form sözleşmesi imzalar.

Biraz çılgınca bir meydan okuma

Teslim tarihinden sonraki 27 gün boyunca, kumar masasından ve bunu düşünemeyecek kadar gururlu genç güzele olan tutkusuna benzer şekilde yabancılaşmış genç bir kumarbazın acılarını yazdığı için kendi hayatından esinlendiği hikayesine en ufak bir satır eklemez. Oyun masasında olduğu gibi, yazar her şeyini ortaya koyar. Bahsi kazanabilecek midir?

Bu, kurtuluşunu borçlu olduğu neredeyse 20 yaşında olan stenograf Anna Grigorievna Snitkina’dır (1846-1918). İlk kez, aciliyeti göz önünde bulundurarak, kapatıldığı odada yürürken sırayla çay ve kahve vererek metnini ona yazdırır ve romanının akıcılığını sağlayan kadının kendisidir. Kader sona ermeden bir gün önce, Kumarbaz hazırdır ve yayımcısının bahsini kazanmak için kaçtığı yazar, haklarını ispat etmek için bir polis karakolunda ifade vermek zorundadır.

Bu biraz çılgın meydan okumanın bir geri tepmeden, bir dönüm noktasından daha fazlası olduğu ortaya çıkıyor. Yakında Fyodor, ölümün ötesindeki hayatı boyunca, kendi ölümüne kadar, 37 yıl kendisinden uzun yaşayan, eserini savunacak olan Anna ile evlenecektir. Her şeyden önce, o zamanlar yazarın maddi durumunun toparlanmasını riske atan ve yaratıcı üretkenliğini tehdit eden kumarın bu çılgınlığına, başyapıtlarını zincire vururken içinde yaşayan enerjiyi mahveden depresyon nöbetlerine karşı başa baş bir mücadele başlar: Suç ve Ceza, Budala ve Cinler…

Yaklaşık 5 yılını alır ancak en sonunda 1871 yılı ilkbaharında, Dostoyevski kumardan vazgeçer ve kendisi olduğu genç isyancıya karşı kararlılıkla düşman, artık büyük bir muhafazakâr ve mesihçi Slavizmin şampiyonu olan yeni bir karakteri oynar.

İzleyiciyi kaybetmemek için endişelenen yazarlar, yılların eğitimini, siyasi aksilikleri, ölüm cezasını, sahte infazı ve Sibirya’daki bir kampa sürgünü, Ölüler Evinden Anılar kitabıyla birlikte toplama kampı edebiyatını “icat eden” birinin ilk yazıları anımsatıyor. Ama 1866 Ekim’inin heyecanlı bahsinin seçimi, doğum günü Flaubert ve Baudelaire’inkilerle yarışmayı hak eden bir yazarın tüm karanlık taraflarından ve tutkularından daha iyi ortaya çıkıyor.