Roddy’nin babası, 1916 Paskalya Ayaklanması’na önderlik eden İskoç-İrlandalı devrimci James Connolly idi. Nispeten az sayıda insanın, az sayıda silahla gerçekleştirdikleri bu ayaklanmanın etkileri, katılımcıların askeri gücü ile ters orantılıydı. Ayaklanma, bağımsız bir İrlanda Cumhuriyeti’nin kuruluşuna varacak bir olaylar silsilesinin işaret fişeği olmuştu. Bu tarihsel dönüm noktasının yüzüncü yılının yaklaştığı şu süreçte, hikâyenin hâlâ pek bilinmeyen bir yanı olduğu belirtilmelidir, yani Sovyetler Birliği’nin bu ayaklanmayı nasıl hatırladığı… 

Komünist Enternasyonal’in İkinci Kongresinde Lenin (ortada) ve Roddy’nin babası, 1916 Paskalya Connolly’e yazdığı bir mektupta Colum ile aynı pansiyonda kalıyordu. Kerzhentsev’in Ayaklanma ile bağı bir ömür sürecekti. 1917 Ekim Devrimi’nden sonra Connolly’nin ordusu Dublin’deki Genel Posta İdaresi’ni basıp İrlanda bayrağını göndere çektiği sırada Lenin, emperyalizm ve ulusların kendi kaderini tayin hakkı üzerine kuramlarını geliştirmekle meşguldü. İrlanda’da olan bitenin bu yeni bakış açısını teyit ettiğini sezmiş, Ayaklanması’nın Sovyetler Birliği’nin kuruluşunda belli bir rol oynamış olduğu pekâlâ da söylenebilir. Karşıtları vardı elbette, ancak 1920’lerden itibaren Sovyetler Birliği’nde Paskalya Ayaklanması’na daima bir ilgi duyulagelmişti. 1918-1963 yılları arasında doğrudan Paskalya Sovyetler’de Wells 1920 senesindeKremlin’i ziyaret ettiğinde parti önderlerinden Féinciler

Paskalya Ayaklanması’nın haberinin Avrupa boyunca yayılmasıyla bu olayın Bolşeviklerin imgeleminde yer etmesi bir olmuştu. Leon Troçki, 1936 senesinde Nora Connolly’e yazdığı bir mektupta Ayaklanma’dan nasıl etkilenmiş olduğundan söz edecekti: “Babanızın üzücü kaderinden haberdar olduğumda Paris’teydim. Onun hatırasına daima sadık kalacağım.” Başka Rus devrimciler de benzer şekilde etkilenmişlerdi. 1916 senesinde Bolşeviklerden Platon Kerzhentsev New York’ta, İrlandalı şair ve romancı Padraic Colum ile aynı pansiyonda kalıyordu. Ayaklanma’nın haberi geldiğinde Kerzhentsev, Colum’a İrlanda’ya dönebilsin diye maddi yardım teklifinde bulunmuştu. Kerzhentsev’in Ayaklanma ile bağı bir ömür sürecekti. 1917 Ekim Devrimi’nden sonra Sovyetler’deki başlıca İrlanda tarihi uzmanı oldu, Sovyet okuruna Paskalya Ayaklanması’nı anlatan birtakım broşürler ve monograflar yayımladı. 

Lenin ve Paskalya Ayaklanması 

Paskalya Ayaklanması’nın Lenin üzerindeki etkileri bu saydıklarımızın en bilinenidir. Connolly’nin ordusu Dublin’deki Genel Posta İdaresi’ni basıp İrlanda bayrağını göndere çektiği sırada Lenin, emperyalizm ve ulusların kendi kaderini tayin hakkı üzerine kuramlarını geliştirmekle meşguldü. İrlanda’da olan bitenin bu yeni bakış açısını teyit ettiğini sezmiş, Ayaklanma’yı “Britanya emperyalizminin gücüne indirilen ağır bir darbe” olarak görüp sahiplenmişti. Hâliyle de Karl Radek gibi kimi Bolşevikler Ayaklanma’yı “küçük burjuva” milliyetçi hayalperestlerin gerçekleştirdikleri bir “darbe” olarak nitelendirip kınadıklarında dehşete düşmüştü. 

Bu, kesinlikle önemsiz bir tartışma değildi. Çünkü Bolşeviklerin karşı karşıya oldukları temel meselelerden biriyle doğrudan bağlantılıydı. Yani sınıfsal ve ulusal meselelerin iç içe geçtiği, Rusya gibi emperyalist bir bağlamda devrimci stratejinin nasıl geliştirilebileceği meselesiyle. Bolşevikler Ekim 1917’de iktidara geldiğinde çokuluslu Sovyet devletinde birliğin nasıl sağlanabileceği sorunu, pratik düzlemin acil sorunlarından biri hâline geldi. İlginçtir ki konuya ilişkin parti içi tartışmalarda Paskalya Ayaklanması sık gündeme getirilir oldu. Ulusların kendi kaderini tayin hakkını savunan Bolşevikler tekrar tekrar İrlanda örneğine atıfta bulunuyorlardı. Nihayetinde son gülen Lenin oldu ve 1922 senesinde birtakım yarı-bağımsız Sovyet cumhuriyetleri kuruldu. Dolayısıyla, Paskalya Ayaklanması’nın Sovyetler Birliği’nin kuruluşunda belli bir rol oynamış olduğu pekâlâ da söylenebilir. 

Karşıtları vardı elbette, ancak 1920’lerden itibaren Sovyetler Birliği’nde Paskalya Ayaklanması’na dair değerlendirmeler büyük ölçüde olumluydu. Ayaklanma’ya dair ilk yayınlar, istisnasız bir şekilde isyancıların “kahramanlığından” ve “cesaretinden” söz ediyordu. Sovyet devletinin ilk yıllarında, bu Ayaklanma Avrupa’da devrim ihtimaline işaret eden bir umut kaynağıydı. 

Sömürgeciliğin yıkılış sürecinde Paskalya Ayaklanması