İspanyol demokrasisi vs. Katalan bağımsızlık referandumu

Carlos Delclós

Katalunya’da İspanya’dan bağımsızlığın oylanacağı yasaklanmış referandumdan yansıyan şiddet görüntüleri uzun süre akıllarda kalacak. İspanyol Başbakan Mariano Rajoy’un bırakacağı miras, artık polislerin seçim sandıklarına el koyduğu, seçmenlere karşı göz yaşartıcı gaz kullandığı ve yaşlı kadınları coplarla dövdüğü fotoğraf ve videoları içeriyor.

Bu baskıya rağmen Pazar günü Katalunya’daki seçmenlerin yüzde 90’ı – iki milyondan fazla insan – İspanya’dan ayrılma yönünde oy kullandı. Başbakan Rajoy krizi yatıştırmak yerine bağımsızlık hareketinin kararlılığını güçlendirdi ve ülkeyi daha da kutuplaştırdı.

Başbakanın önündeki tek seçenek değildi bu. Eylül ayı başında, Katalunya bölgesel meclisindeki bağımsızlık yanlısı partiler, referandum sonucunu bağlayıcı hale getirecek yasayı geçirmek için muhalefeti baypas ettiklerinde kendi yasalarını çiğnemişlerdi. Rajoy’un niyeti oylamanın meşruiyetini ortadan kaldırmak olsaydı, yapması gereken tek şey, sonucu tanımayı reddetmekti ve o ve Halk Partisi, çok büyük ihtimalle İspanya’nın siyasi güçlerinin çoğundan çok az direnişle karşılaşacaklardı.

Bu, son yıllarının açmazının sürmesi anlamına gelse de ateşe benzin dökülmemiş olacaktı. Bunun yerine zor kullanılması, katılanların gözünde referandumun meşruiyetini teyit etmiş oldu.

İlk bakışta Rajoy’un stratejisi akılsızca görünebilir. Amacı Katalan halkını İspanya’da kalmaya ikna etmese Pazar günkü şiddet çok da başarılı bir yöntem olmadı. Ama esas stratejisi bölgede gönülleri kazanmak değil. Kendi ve partisinin çıkarlarını İspanya’nın istikrarının önüne koyuyor.

Rajoy’un Halk Partisi’ne destek Katalunya’da hep düşük olmuştur, ayrılıkçı duyguların güçlü olduğu bir başka yer olan Bask bölgesinde olduğu gibi. Franco diktatörlüğünün Bask ve Katalan kültürlerini onlarca yıl bastırmasının sonuçlarından biri, bugün muhafazakar partilerin iki yerde de antifaşist mücadeleye atıfta bulunarak kendilerini Halk Partisi’nden belirli bir inandırıcılıkla ayrıştırabilmeleri. Aslında mevcut krizi ortaya çıkaran kritik faktör bu oldu.

Rajoy’a muhalefet, yıllardır Katalan bağımsızlık hareketine güç taşıyor. Başbakan olarak ilk görev süresinin sekizinci ayını olan Temmuz 2012’de, Katalunya’ya daha fazla mali özerklik verecek bir planı reddetmişti. Bundan önce muhafazakar Katalan milliyetçi partisi Convergence (Yöndeşme), kemer sıkma tedbirlerini meclisten geçirmek için Halk Partisi ile işbirliği yapmıştı. Ama kemer sıkma politikaları halkta derin bir hoşnutsuzluğa neden oldu – “öfkeliler” hareketi bunun bir kanıtı – ve Convergence (Yöndeşme) partisi mahvına doğru koştuğunu gördü. Rajoy’un partisi ile ittifakı hemen çöpe attı ve ilerici milliyetçiler ve bağımsızlık hareketi ile güçlerini birleştirdi.

Bu bağlamda, Katalunya’ya karşı sert önlemlerin siyasi bedeli Rajoy için düşük oldu. Hatta meseleyi rakipleri arasına nifak tohumları ekmek için kullanıyor. İspanya’nın federal modeli ve halkların kendi kaderini tayin hakkı meselesi, ülkenin sol partileri Sosyalist Parti (geleneksel merkez sol) ve yeni, taban örgütlenmesine dayanan Podemos için son derece ayrıştırıcı meseleler. Sosyalistler federal modeli destekler ve referandumu önlemek isterken, Podemos Katalan bağımsızlığı üzerine yasal bağlayıcılığı olan bir seçimi destekliyor. Rajoy’un dik kafalılığı bu bölünmeye oynuyor ve Sosyalist Parti’yi birlik yanlısı seçmenlerin oyları için Halk Partisi ile yarışmaya zorlayarak zayıflatıyor.

Öte yandan Podemos ve Katalunya’daki ittifakları, bu açmazla başa çıkabilecek durumdalar. “1978 rejimine” – İspanya’nın mevcut anayasal düzenine atıfta bulunmak için kullandıkları bir kavram – yönelik eleştirileri, esasen diktatörlükten liberal demokrasiye barışçıl geçişi temin etmek için yazılmış bir Anayasanın yetersizliklerini vurguluyor. Yolun başındaki Podemos – ki Katalunya’daki son iki seçimi ittifakları kazandı – Anayasal reform çağrısı yaptı ve “çok uluslu bir devlet” olan bir İspanya vizyonu öneriyor.

Bunun ne anlama geldiği ise net değil. Ama İspanya’nın teritoryal krizi derinleştikçe, Podemos, statükoya hem merkez sol Sosyalist Parti destekçilerine hem de Katalan milliyetçilerine hitap eden bir alternatif sunmasını gerektirecek yeni bir siyasi merkeziyet kazandı.

Bu Pazar gününden sonra bu mümkün mü kimse bilmiyor. İspanya ve Katalan hükümetleri arasındaki anlaşmazlık şiddetlendikçe, baskıyı kınayanlar ve ikisi arasında diyalogu teşvik etmeye çalışanlar sık sık sanal bir “herkese eşit mesafe” tavrı almakla eleştiriliyorlar. Ama öte yandan, iki taraf da o denli sabitlenmiş durumda ki, anayasal reformun sorunlarını çözebileceğini anlayamıyorlar.

Hem Rajoy hükümeti hem de bağımsızlık hareketi, aldıkları pozisyonu demokrasi savunusu üzerinden tanımlıyorlar. Pazar akşamı yaptığı konuşmada Rajoy, demokrasiyi hukukun üstünlüğü olarak vurguladı ve polise ve yargı sistemine övgüler düzdü. Katalan bağımsızlık hareketi kendisini halk iradesi ve kendi kaderini tayin hakkı açısından ifade ediyor.

Bu temel sorular İspanya’nın teritoryal krizinin ülke sınırlarının ötesine geçtiğini gösteriyor. Mevzu bahis bir anayasal düzenin birçok ulus arasında demokratik yönetişimi garanti edip edemeyeceği. Bu anlamda İspanya Avrupa’nın varoluş krizinin mikro örneği.

Ateşi harlama yoluna giden Rajoy, ne Katalunya liderleri ne de kendi Kongresindeki partilerin birçoğuyla kalıcı bir uzlaşmaya ulaşabileceğini göstermiş oldu. Onun yaktığı köprüleri yeniden inşa etme (eğer çok geç değilse) görevini üstlenip üstlenmemek şimdi İspanya’nın geri kalanına kalmış durumda.