Küresel bir Altın Madeninde bir Yunan Kanaryası

Yanis Varoufakis

2008 sonrasında Yunanistan küresel kapitalizmin kredi ve ticaret akımlarını dengeleme konusundaki başarısızlığının sembolü haline geldi. Bugün ekonomik gerçeklik ve finansal getiriler arasındaki küresel uyuşmazlık arttıkça, ülkenin bir kez daha, küresel krizin yeni bir evresini haber veriyor olması ihtimali açık bir şekilde beliriyor.

İflasla eş anlamlı hale gelen Avro bölgesi ülkesi bugünlerde bazıları için gizli bir hazine olduğunu gösteriyor. Birkaç yıl önce Yunan varlıklarını alan yatırımcıların, başka hiçbir piyasanın sağlayamayacağı getirileri kenara koyduklarından kutlamada bulunmak için yeterince gerekçeleri var. Ancak genelde olduğu üzere, gerçek olamayacak kadar iyi bir fırsat genelde gerçek değildir. Bu seferki de küresel krizimizin bir sonraki evresinin işaretini veriyor olabilir.

2013’te Alman devlet tahvili almış olan bir yatırımcı yüzde 7’lik bir getiri elde ederken, ülkenin borç krizinin ortasında çıkartılmış Yunan devlet tahvili almış olan kişi yüzde 231’lik devasa bir getiri elde etti. İki ay önce Yunanistan’ın 2010’da kurtarılmasından bu yana çıkarılan ilk on yıllık tahvilin fiyatı yedi gün boyunca artarak bir haftada yüzde 2,8 yükseliş sergiledi. Bu oran dünyadaki başka herhangi bir devlet tahvilinden daha iyi bir performans anlamına geliyor. Durmaksızın sermaye yitimine yol açan Avrupa varlık piyasasının arka planındaki bu tahvil rallisi, son aylarda Atina Borsası’nı yüzde 26 yukarıya da taşımış olan psikolojik bir esinti yarattı.

Söz konusu etkileyici rakamlara bakarak, Yunanistan krizinin sonunu müjdelemek çekici olduğu kadar yanlış. Yunan tahvil ve hisse senedi rallisi kasvetli bir ekonomik gerçeklik ve sürdürülemez canlılık sergileyen finansal iklim arasında artan uçurumu gizliyor. Aracıların yüksek kar marjları Yunanistan’ın toparlanmasını yansıtmaktansa devam eden deflasyonist baskıları ve zorlaşan borç sürdürülebilirliğinin küresel ortamında Avrupa’daki parçalanmayı yansıtıyor. Her yerden yatırımcılar için Yunanistan’dan gelen bu kadar heyecanlandırıcı rakamlar Avrupa ekonomisi ve belki de Dünya ekonomisi için yeni sorunların habercileri olabilir.

Yunanistan’ın nominal ulusal geliriyle kamu borcu arasında açılan makasa bakıldığında Yunan tahvillerinin yükselişi nasıl mümkün oluyor? İşletmeler cezalandırıcı vergilerle engellenmişken, bankalar tahsili gecikmiş alacak dağlarıyla boğuşurken, düşen işsizlik sadece dışarı göç ve bazı güvencesiz işler anlamına geliyorken, net kamu yatırımı negatifken ve yüksek katma değerli karlı ürünlere özel yatırımlar yapılmıyorken Atina Borsası nasıl yükseliyor?

Bir neden dibi gördükten sonra gelen sıçrama. Yunanistan’ın hisse senedi piyasasının ne kadar sığ olduğu göz önünde bulundurulduğunda (toplam kapitalizasyon 52 milyar Avro, yani 58 milyar Dolar) tahvil rallisinin başında gerçekleşen sınırlı girişlerin endekste yüzde 26 artışı sağlamak için yeterli olduğu anlaşılır. Ancak bu yükselişe karşın Yunan piyasası 2009’daki düzeyinin yüzde 81 altında. Tahvil rallisine gelince, ilk iki kurtarmanın Yunan kamu borcunu nasıl özel sektörden alıp Avrupalı vergi mükelleflerine yıktığını hatırlarsak paradoks çabucak ortadan kalkar.

Yunanistan’ın borcunun yüzde 85’i bu piyasalar dışında, geri ödemeler 2032’ye kadar ertelenmiş ve gelenlere yapılacak geri ödemelerin hepsini karşılayacak 30 milyar Avroluk resmi kredi Yunan hükûmetine tahsis edilmişken, yatırımcılar özel ellerde kalmış sınırlı miktardaki Yunan borcuna odaklanabilirler. Yunan hükûmeti Avrupa otoritelerine tabi olduğu müddetçe, Alman tahvil getirilerinin sıfır civarında dolandığı bu zaman zarfında, aracıların Yunan hükûmetinin çıkardığı yüzde 3’ten fazla faiz oranına sahip tahvillerde para kaybetme gibi bir riskleri yok.

İyimserliğini koruma arzusundaki çoğu yorumcu örneğin İtalya ve İspanya için ortalama borç vadesi yedi yıl, Portekiz için on yıl iken, Yunanistan için bu vadenin, ülkeye düzgün bir toparlanma fırsatı verecek şekilde 26 yıl olduğuna işaret ediyorlar. Görmezden geldikleri nokta Yunanistan’ın kreditörlerinin bu uzatma karşılığında dayattığı imkânsız kemer sıkma koşulları: 2060’a kadar GSYH’nin yüzde 2,2’si ile 3,5’u arasında faiz dışı (borç ödemeleri haricinde) bütçe fazlası zorunluluğu. Başka bir deyişle ortalama vergi yükü komşu Bulgaristan’da yüzde 22’deyken, Yunan işletmeler gelirlerinin ortalamada yüzde 75’ini (sosyal güvenlik ödemeleri dahil) devlete ödemek zorunda kalacaklar.

Kısacası Yunanistan Avro Bölgesi Krizinin başlangıç noktası olmak ve AB otoriteleri tarafından krizin kötü yönetiminin en mükemmel örneği olmaktan çıkıp ekonomik sefalete dayalı olarak oluşan finansal taşkınlıkların mükemmel bir örneği haline geldi. Bu uyumsuzluğun en endişe verici olan kısmı kar güdüsüyle hareket eden aracıların batan bir ülkenin kâğıt üzerindeki varlıklarını havada kapma konusunda bir yanlışa düşmemeleri. Onların kısa erimli perspektifine göre, bu karşı konulamaz bir durum ve hesaplarındaki kar-zarar çizgisi bu durumu doğruluyor. Aracılar Yunan varlıklarından çok para kazandıkları için altta yatan gerçekliğin de düzelmekte olduğu sonucuna varmak ise yanlış hatta pervasızca.

Dünyanın geri kalanı ekononomik gerçeklik ve finansal veriler arasındaki kopukluğu küresel bir çıkmazın semptomu olarak ele alırsa, bu onların faydasına olur. Haziran 2017’de Arjantin 2,75 milyar Dolar değerinde ve yeni neoliberal yönetim altında Arjantin ekonomisinin vaat ettiklerine dair büyük ölçüde hatalı çıkan büyük beklentilere dayalı olarak kapış kapış giden 100 yıllık tahviller çıkardı. O tür alımların gözükaralık olduğu bilinse de, daha sık temerrüte düşen bir ülkenin borcunu satın aldıklarında yatırımcıların ortalamadan daha fazla getiri elde ettiklerine dair sağlam kanıtlar var. Ancak finansörlerin düşük kaliteli borca yatırım yapma ve olmayan fırsatlardan bahsetme arzusu kamu borcundan ziyade özel borca geldiğinde en tehlikeli halini alıyor.

Bileşik Devletler’de 2019’da ilk üç ayda yüksek borçlu şirketlere giden kredilerin dehşet verici bir oranı, yüzde 40’ı borcunu ödeme bakımından en az kapasiteye sahip olanlara verildi. Diğer kaynaklar sigortayla koruma standartlarında bozulma bildirirken, Federal Reserve’e göre yüksek kaldıraçlı borç verme 2018’de yüzde 20,1 arttı. Krediler finansman kaynağı olarak daha güvenli yüksek getirili tahvil piyasasını gölgede bırakacak şekilde düşük notlu, yüksek borçlu şirketlere aktarılıyor. Standar and Poor’s’un Küresel Piyasa İzleme biriminin bir bölümü olan LCD’ye göre kaldıraçlı borç piyasası, geleneksel çöp tahvilleri geçerek ve daha az riskli ipotek teminatlı menkul kıymetlerin de altını oyarak 1,2 trilyon doları aştı.

Ekonomik toparlanmasına yapılan sabırlı yatırımın ortada görünmediği, iyi günde yapılan cinsten sığ ve spekülatif alım-satımı çeken Yunanistan bu eğilimin öncüsü. 2008 sonrasında Yunanistan küresel kapitalizmin kredi ve ticaret akımlarını dengeleme konusundaki başarısızlığının sembolü haline geldi. Bugün ekonomik gerçeklik ve finansal getiriler arasındaki küresel uyuşmazlık arttıkça, ülkenin bir kez daha, küresel krizin yeni bir evresini haber veriyor olması ihtimali açık bir şekilde beliriyor. Akbabalar leş yiyerek semirirken, o cesetleri diriltmezler.

Yunanistan’ın eski Maliye Bakanı Yanis Varoufakis, Atina Üniversitesi’den İktisat Profesörüdür.

[Project Syndicate websitesinden alınarak PolitikYol için Ali Rıza Güngen tarafından çevrilmiştir.]

Çevirmen notu: Madendeki kanarya deyimi, zehirli gaz sızıntısını önceden haber almak için işçilerin madene taşıdığı ve sızıntıda ilk ölecek olan kanaryadan gelmektedir. Bir tehlikeye önceden işaret eden kişi ya da olayı/sembolü tarif etmek için kullanılır.