Bugun...

Korona virüs Yalıtılmış Olarak Var Olmaz, Başka Hastalıklardan ve Krizlerden Beslenir Tiff-Annie Kenny

Korona virüs Yalıtılmış Olarak Var Olmaz, Başka Hastalıklardan ve Krizlerden Beslenir

Tiff-Annie Kenny*

Kendimizi yalıtıyor olabiliriz ama COVID-19 pandemisi kesinlikle bunu yapmaz.

Pandemi, gıda güvencesizliği[i], uyuşturucu krizi[ii] ve zihinsel sağlık krizi[iii] gibi diğer toplumsal, çevresel ve sağlık krizlerinden yalıtılmış olmadığı gibi, HIV[iv], sıtma[v], dang humması[vi] ve Zika virüsü[vii] gibi diğer salgın hastalıklardan da ayrı değildir.

İki veya daha fazla salgın aynı anda var olduğunda ve sağlığı kötüleştirmek için birbirini güçlendirdiğinde, bunların sindemik[viii] ya da “sinerjik epidemiler” olduğu söylenir.

Sindemik nedir?

Sindemik kavramı, 1990’larda, madde bağımlılığı, şiddet ve AIDS’in (SAVA sindemik[ix] olarak bilinir) nasıl örtüştüğünü ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki kentli toplulukları arasında sağlığı nasıl olumsuz bir şekilde güçlendirdiğini açıklamak için ortaya çıktı.

Son 25 yılda bu kavram, HIV ve tüberküloz[x] gibi çeşitli hastalıkların yanı sıra akıl hastalıkları[xi], diyabet ve bulaşıcı hastalıkların, özellikle dezavantajlı gruplarda bir arada kümelenme şekline dikkat çekmek için gitgide daha fazla alıntılanmıştır[xii].

Sindemik terimi geleneksel olarak bireysel düzeyde hastalık kümelerini tanımlamak için kullanılırken, 2019 Lancet Komisyonu raporu[xiii], kavramı iklim değişikliğini içerecek şekilde genişletti.

Komisyon, iklim değişikliği ve yetersiz beslenmenin (obezite ve yetersiz beslenme dahil) kümelenmesini Küresel Sindemi[xiv] olarak adlandırdı. Bunun nedeni, modern endüstriyel gıda sistemleri[xv] gibi, altta yatan, ortak toplumsal nedenleri paylaşmaları ve dünyanın her köşesindeki insanları etkilemesidir.

Sindeminin temel bir özelliği, birbiriyle örtüşen hastalıkların ve sağlık koşullarının insan vücudunda biyolojik olarak birbirini büyütme şeklidir. Örneğin, bir hastalık bağışıklık sistemini zayıflatabilir ve başka bir hastalığın ilerlemesini teşvik edebilir.

Örtüşen hastalıklarla diğer sağlık koşulları arasındaki etkileşimler[xvi], tıbbi tedavileri karmaşıklaştırabilir, sağlık hizmetlerinin maliyetinin yükselmesine yol açabilir ve sağlık üzerindeki etkisini kötüleştirebilir. COVID-19 durumunda, obezite[xvii], yüksek tansiyon ve diyabet[xviii] dahil olmak üzere önceden var olan ve altta yatan rahatsızlıkları olan kişiler, hastalıktan kaynaklanan komplikasyonlar açısından daha yüksek risk altında görünmektedir.

Ama hastalıklar sadece biyolojik olarak değil, aynı zamanda toplumsal etmenlerle[xix] de etkileşim halindedir. Örneğin yoksulluk[xx], barınma[xxi], eğitim[xxii] ve toplumsal damgalama[xxiii], sağlığın güçlü belirleyenleridir.

Daha düşük gelirli ve daha az eğitimli bireylerin, toplumsal açıdan avantajlı bireylere göre diyabete yakalanma olasılığı birkaç kat daha fazladır[xxiv]. Aynı ilişkiler, yüksek tansiyon[xxv] ve obezite[xxvi] gibi COVID-19 için diğer risk etmenlerinde önemli bir rol oynar.

Biyolojik ve toplumsal etmenler arasındaki tam da bu etkileşim, sindemileri diğer epidemilerden ayırır.

COVID-19 ve marjinalleştirilmiş topluluklar

Koronavirüs, özellikle marjinalleştirilmiş ve savunmasız gruplar[xxvii] için tehlikeli olmuştur.

Navajo Halkı’ndaki büyük COVID-19 salgını buna bir örnektir. Birçok Navajo, altta yatan sağlık koşullarına sahiptir ve akan suya erişim dahil olmak üzere temel gereksinimlerden[xxviii] yoksundur.

Sağlık çalışanları, COVID-19’u bir sindemi olarak görerek ve biyolojik ve toplumsal etkileşimleri doğrudan dikkate alarak, -ABD, Kanada ve dünya çapındaki- klinik uygulamalarında ve toplum temelli müdahalelerinde daha etkili[xxix] olabilirler.

Bir sindemiye hitap etmek, yalnızca her bir rahatsızlığın yönetimini değil, aynı zamanda onları birleştiren –en başta toplumsal eşitsizlik olmak üzere- altta yatan güçleri de ele alma çabalarını gerektirir.

Kanada’da, evsizlik, şiddet,[xxx] gıda bankaları ve yerel gıda kuruluşlarını[xxxi] deneyimleyen insanları desteklemeye yönelik COVID-19 acil müdahale stratejilerinde bu yaklaşımın bazı benzerlerini gördük.

Yine de bu müdahaleler yeterince ileri gitmiyor. Gıda güvencesizliğini gidermek için sadece genişletilmiş gıda yardımına değil, temel gelire gereksinim vardır.

Gıda[xxxii] ve barınma[xxxiii] gibi temel insan haklarını koruyan güçlü ulusal çerçeveler olmaksızın, Kanadalıların sağlık hizmetleri dahil en temel ihtiyaçlarını karşılama yetenekleri, hükümetin finansman kararlarının ve siyasi iradesinin kaprislerine karşı savunmasızdır.

Örneğin 2018’de, Ontario’da temel gelir uygulamasını hayata geçirmeye yönelik bir pilot proje, sonraki hükümet tarafından kesintiye uğratıldı[xxxiv].

“Ağır çekim felaket”

Şu anda COVID-19 pandemisinin ön saflarında yer alan toplum ve sağlık sorunlarının çoğu, pandeminin ortaya çıkmasından önce de büyük halk sağlığı sorunuydu.

Ancak bu sorunlar genellikle, doğası gereği uzun vadeliydi. Örneğin, -Tip-2 diyabet ve kardiyovasküler hastalıklar gibi doğrudan bir kişiden diğerine geçmeyen- bulaşıcı olmayan hastalık oranları, Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) “ağır çekim felaket”[xxxv] olarak adlandırdığına doğru onlarca yıldır yükseliyordu. Buna rağmen uzun vadeli sorunlar beklerken[xxxvi], doğrudan acil durumlar önce ele alınır.

Ve bunlar toplumsal, iktisadi ve siyasi olarak marjinalleştirilmiş grupları orantısız bir şekilde etkileme eğiliminde olduklarından, sorunlara yönelik müdahaleler ve mali destek yetersizdir. Örneğin mali destek yetersizliği, İnuit toplumlarında tüberkülozun[xxxvii] ortadan kaldırılmasında kaydedilen ilerlemenin yavaşlamasının[xxxviii] sorumlusudur.

Yerli topluluklardaki yaşam koşulları uzun süredir yetersizdi; temiz suya erişim eksikliği[xxxix] ve konut krizi[xl] hâlâ devam etmektedir.

Öyleyse neden hükümetler sadece şu anda müdahale ediyor? Bu konulara daha erken müdahale edilemez miydi? Aslında, sağlık krizlerine müdahale etmek için, onlar için hazırlamaktan ve onları önlemekten çok daha fazla para harcanmaktadır[xli].

Kimseyi geride bırakmamak

DSÖ, bulaşıcı hastalık salgınlarından aşırı hava olaylarına ve iklim değişikliğine kadar hazırlıklı olmak için tüm tehlikeleri içeren bir yaklaşım[xlii] önermektedir. Aslında epidemiler, DSÖ tarafından Ocak ayında, önümüzdeki on yıl için belirlenen 13 acil küresel sağlık sorunundan[xliii] yalnızca biriydi.

COVID-19 pandemisinin açıkça ortaya koyduğu şey, en savunmasızlar etrafında kümelenen toplumsal etmenlerin ve sağlık koşullarının, bir küresel pandeminin onları ön plana savuruncaya kadar görmezden gelinmediği, kimseyi geride bırakmayan[xliv] bir “tüm insanlar[ı] [kapsayan] yaklaşımı”na gereksinimimiz olduğudur.

Bir sindemi merceği aracılığıyla COVID-19 hakkında düşünmek, bu krizlerin azalmadığı ve arka plan gürültüsü olmadıkları gerçeğine dikkat çekmeye yardımcı olur.

Aksine şimdi bu krizler, COVID-19 pandemisinin merkez sahneyi ele geçirdiği, meydan okuyan bir manzara oluşturmak için bir araya geldi. Dezavantajlı gruplarda yoğunlaşan ve/ya da doğası gereği kronik ve uzun vadeli olan sağlık ve toplumsal sorunlar artık daha fazla bekleyemez.

Kaynak

[i] http://www.fao.org/3/ca5162en/ca5162en.pdf.

[ii] https://www.health.harvard.edu/blog/a-tale-of-two-epidemics-when-covid-19-and-opioid-addiction-collide-2020042019569.

[iii] https://doi.org/10.1016/.

[iv] https://doi.org/10.1007/s10461-020-02871-9.

[v] https://www.who.int/malaria/areas/epidemics_emergencies/covid-19/who-gmp-response-covid-19.pdf?ua=1.

[vi] https://doi.org/10.1016/j.tmaid.2020.101659.

[vii] https://blogs.lse.ac.uk/latamcaribbean/2020/03/31/mosquitoes-and-covid-19-are-a-ticking-time-bomb-for-latin-america/.

[viii] https://www.thelancet.com/series/syndemics.

[ix] https://ojs.library.okstate.edu/osu/index.php/FICS/article/viewFile/6986/6446.

[x] https://doi.org/10.1128/CMR.00042-10.

[xi] https://doi.org/10.1016/S0140-6736(17)30402-6.