Suskun kalarak suça ortak olmak:

NATO, Türkiye ve uluslararası toplumun sessizliği

Conflict News kurucularından Michael Cruickshank’in ek araştırması ile Benjamin Hiller tarafından kaleme alınan bu makalenin yazılması haftalardır devam ediyordu (esasen sosyal medya içeriklerinin teyit süreci nedeniyle). Makaleyi 20’den fazla uluslararası gazete ve dergiye gönderip doğru düzgün hiçbir geri dönüş almayınca, bulgularımızı burada yayınlamaya karar verdik.

24 Haziran 2011: Türkiye’nin yaklaşık 85.000 nüfuslu ve doğrudan Türkiye-Suriye sınırına kıvrılmış küçük Nusaybin kasabasında, sıcaklık gün içinde 37 dereceyi buluyor. Yine de sabahın erken saatlerinde yüzlerce Kürt aktivist, o zamanlar aktif olan Kürt partisi BDP’yi (Barış ve Demokrasi Partisi) desteklemek ve Kürt aktivist ve siyasetçilerine dönük baskıları protesto etmek üzere bir protesto yürüyüşü düzenlemek için toplandılar. “Arap Baharı”nın ardından Türkiye’deki Kürtler uzun zamandır savundukları federal reformlara ulaşabileceklerini ve azınlık statülerinin tam olarak tanınacağını umuyorlardı. Yaz ayları boyunca Türkiye’nin doğusunda Kürtler protestolar ve yol kesmeler ve oturma eylemleri gibi sivil itaatsizlik eylemleri düzenlediler. Türk devleti olağan taktiklerini kullanarak karşılık verdi: toplu tutuklamalar ve protesto yürüyüşlerinin orantısız polis gücüyle dağıtılması. Protesto yürüyüşü şehrin merkezine ulaştığında Nusaybin’de her şey yolunda gidiyor görünüyordu. Ama kısa süre sonra Türk çevik kuvvet polisi ile Kürt aktivistler arasında gerilim çıktı. Gençler polise taş atmaya başladılar, polis havaya ateş açarak, göz yaşartıcı gaz bombası atarak ve tazyikli su sıkarak karşılık verdi. O gece birçok insan gözaltına alındı ve 41 yaşındaki bir protestocu başına isabet eden göz yaşartıcı gaz bombası nedeniyle komaya girdi. Ama yerel halkın en çok korktuğu, ellerinde AK47 tüfekleriyle sokakları dolaşan ve alandaki herkesi kameraya alan sivil polislerdi. Bu süre zarfında yaklaşan fırtınanın tohumları çoktan atılmıştı: Röportaj yapılan Kürt siyasetçiler, gençleri artık kontrol edemediklerini söylüyorlardı. Diyarbakır’dan bir belediye başkanı, daima barışçıl yollardan değişime inandığını söyledi. Ama bu tavrı nedeniyle/buna rağmen hapse atılmış, işkence görmüş ve sonrasında da gündelik olarak kötü muameleye maruz kalmıştı. Çocukları onun bir siyasetçi olarak etkisiz kalışını görerek büyümüş ve PKK’nin “direniş” için tek seçenek olduğunu görmüştü.

2016’ya gidelim: Nusaybin enkaz halinde. PKK yanlısı genç gruplar YPS ve YPS-JIN (YDH-H – Yurtsever Devrimci Gençlik Hareketi’nden doğdular) ile Türk ordusu arasındaki ağır çatışmalar sonrasında şehir, bir NATO üyesinin sınırları içindekinden daha çok sınırın karşısındaki bir Suriye kasabasına benziyor. Yazarın Nusaybin’i son ziyaretinden beş yıl sonra Haziran ayında Twitter’da bir video beliriyor: iddiaya göre Kürt aktivistlerin yanı sıra Türk askerlerince de farklı açılardan çekilmiş videoda, yerel üretim MKE TAMKAR olması muhtemel Mayın Temizleme Sistemi ile bir zamanlar hareketli olan şehir merkezinden geriye ne kaldıysa bombalanıyor ve sivillerin evlerinin son kalıntıları da yerle bir ediliyor.

Video

Burada şu soru akla geliyor: Çatışma nasıl oldu da böylesine hızla tırmandı? Bir cevap bulabilmek için, Türkiye dahil dünyanın dört bir yanındaki yeni “terör” algımızdan ve algılanan bu “terör” tehdidine karşı mücadeleden başlamak gerek.

Terör mü ayaklanma mı?

“Teröre Karşı Savaş” 11 Eylül’ün şok ve dehşetinden ve bunu izleyen paranoya ve intikam arzusundan doğdu. Ama Nixon ve Reagan dönemindeki benzer bir savaş çağrısı olan “Uyuşturucuya Karşı Savaş” gibi o da hızla kontrol çıktı: Askeri müdahaleler muhafazakâr şahinlerin yanı sıra liberaller tarafından da benimsendi. Dünyanın dört bir yanında gücü elinde bulunduran adamlar, muhaliflere yönelik zalim baskıları teröre karşı mücadele olarak gerekçelendirdiler. Demokratik değerler “siber terör” veya “ekolojik terör” ile mücadele adına feda edildi. Ve bu sonuç olarak daha da şiddetli ayaklanmalara ve çatışmalara yol açtı, tıpkı Kürt PKK ile Türk devleti arasında yenilenen tırmanışta olduğu gibi.

Buraya çok merkezi bir sorunun cevaplanması gerekiyor: Türk devletinin PKK’ye karşı bir “terörle mücadele” yürüttüğünü açıklaması ne kadar doğru? Veya çeşitli silahlı Kürt grupları tarafından sürdürülen ayaklanma geleneksel UİH (Geleneksel uluslararası insancıl hukuk), özellikle de Silahlı Kuvvetlere ilişkin (1) Ek Protokol I’in 43(1) maddesi kapsamında görülebilir mi?

NATO açısından Türkiye’deki durum net görünüyor. Yazar tarafından görüşüne başvurulan bir NATO yetkilisi şunları belirtti: “Tüm ülkelerin kendini savunma hakkı vardır. Türkiye çok hassas bir bölgenin ön cephesi ve terör gruplarının korkunç terör saldırılarının hedefi oldu. Elbette kendini savunmak orantılı olmalı. Türkiye’nin güneydoğusundaki sorunlar için siyasi bir çözüm bulunabileceğini umuyoruz.

BM, bu NATO tutumuna tezat oluşturacak şekilde, Türkiye’nin, AB’nin ve ABD’nin görüşlerine karşı PKK’yi bir terör grubu olarak kabul etmiş değil. Bir “terörist”i “terörist” yapan şeyin yorumunu gerçek olgulardan ziyade siyasi fikirler belirliyor gibi görünüyor.

Türkiye’deki çatışma ana olarak devlet ile “silahlı savaşçılar” arasında uluslararası olmayan bir çatışma olarak görülürken, bu çatışmanın hangi kategoriye girdiği daha da karmaşık bir hal alıyor. PKK şehirleri ve ülke çapında çeşitli bölgeleri uzun süreli ve sürekli olarak kontrol etmediği için bu aşamada iç savaş seçeneği elenebilir. Ama terör de geçerli gibi görünmüyor çünkü PKK yerel Kürt nüfusu arasında büyük bir desteğe sahip ve çoğunlukla askeri tesisleri ve benzeri “yasal askeri hedefleri” hedef alıyor. PKK tarafından, yerel AK parti üyelerinin öldürülmesi veya askeri hedefin yanındaki sivillerin zarar gördüğü bombalı araç saldırıları gibi, terör eylemi olarak değerlendirilebilecek eylemler elbette gerçekleştiriliyor ama genel çatışmada, PKK’nin ana hedefinin bu olmadığı görülüyor. Ancak PKK’den kopan TAK (Kürdistan Özgürlük Şahinleri) adı verilen radikal grup, korku salmak için esasen terör yöntemleri (intihar saldırıları, bombalı araç vb.) kullandığı ve büyük oranda sivilleri veya sivil can kaybına açık alanları hedef aldığı için bir terör grubu olarak değerlendirilebilir.

Tersine, Türk Ordusunun kendisinin, tanım itibariyle “özellikle de bir baskı aracı olarak terörün sistematik kullanımı” (Merriam Webster) sayılabilecek taktikler, yani terör kullandığı iddia edilebilir. Ancak “terör” sözcüğü, tanımı belirsiz bir kavram olduğundan ve “devlet terörü” sık sık propaganda amacıyla kullanıldığı için, muhtelif Türk silahlı kuvvetleri tarafından gerçekleştirilen eylemleri ifade edecek şekilde kullanılmalıdır.

Toparlayacak olursak PKK ile Türk devleti arasındaki mevcut çatışma, PKK ve YPS-YPS-JIN gibi grupların, şehirlerin içinde Türk devletini geri püskürtmeye yönelik alan kontrolü girişimlerinin yanı sıra askeri hedeflere yönelik saldırılarla cevap verdiği, devletin ise yanmış toprak taktikleri ve büyük çaplı etnik yerinden etmeler uyguladığı bir ayaklanma olarak görülebilir.

Peki bu yanmış toprak taktikleri çatışmayı nasıl belirliyor? Ve savaşın tarafları arasında sıkışmış siviller için sonuçları neler?

Zorun tırmanışı

Türkiye Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni (AİHS) 1954’te imzalamasına rağmen bu antlaşmayı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarının da gösterdiği üzere sayısız kez ihlal etti. (2)

2015’te PKK ile Türk devleti arasındaki çatışma 1990’lardan bu yana yaşanmamış bir ölçekte tırmandı. YPS/YPS-JIN Türkiye’nin doğusundaki Kürt ağırlıklı muhtelif şehirlerde silaha yöneldiğinde, savaş her ay giderek daha da şiddetlenmeye başladı. AKP parti iktidarı “frenleri” boşaltarak karşılık verme kararı verdi ve muhtelif silahlı güçlerin yoğun nüfuslu şehirlerin içinde, korkunç sonuçları olacak şekilde intikamcı bir savaş yürütmesinin önünü açtı.

Örneğin sosyal medyada Ekim 2016 sonuna doğru yoğun şekilde dolaşmaya başlayan yakın tarihli bir videoda, uzak bir dağlık konumdaki Türk askerleri görülebiliyor. Öldürülmemek için yalvaran iki kadın PKK savaşçısını yakalamış durumdalar; biri sayısız kurşunla vurulduktan sonra uçurumdan aşağı düşüyor, diğeri olduğu yere yığılıp ölüyor. (3)

Videoya askerler modifiye edilmiş Alman G3 tüfekleri kullanıyorlar; bu silahın kendi varyasyonlarını üretme lisansı Türkiye’ye 1967’de verilmiş. Twitter gibi sosyal medya siteleri gömülü EXIF verilerini sildiği için videonun tarihini ve konumunu belirlemek zor ancak muhtemelen video 2016 Ağustos ve Ekim ayları arasında Yüksekova dağlarında bir yerde çekilmiş. İlk kez özel bir Facebook profili tarafından 29 Ekim 2016’da paylaşılmış ve yükleyen şahıs videoyu Jandarma Özel Harekât (JÖH) üyesi bir arkadaşından edindiğini söylüyor. Profil hızla donduruldu ama video çoktan viral olmuştu bile. Silahsız ve yakalanmış savaşçıları vurmak, Türkiye’nin 1954’te imzaladığı Cenevre Konvansiyonları Madde III ile yasaklanmıştır. (4)

20 Ocak 2016’da Türk Ordusu sivillere ne kadar az saygı duyduğunu gösterdi. Yine doğrudan Suriye sınırında olan Cizre kentinde, YPS/YPS-JIN ile Türk ordusu arasında bir başka sıcak çatışma yaşanıyordu. O Çarşamba, ikinci askeri sokağa çıkma yasağı halen sürerken, ellerinde beyaz bayraklar tutarak, öldürülmüş sivilleri taşıyan bir el arabasını iten sivilleri gösteren bir video ortaya çıktı. Bir ana caddeyi geçmeye çalıştıkları sırada uzakta bir Türk ordusu aracının olduğu görülebiliyor; askerler saniyeler içinde gruba makineli silahlarla ateş açıyorlar. On sivil yaralandı ve onları kurtarmaya gelen ambülanslar Türk Ordusu tarafından dakikalarca bekletildi. Türk ordusu tarafından uygulanan bu şiddeti BM bile kınadı ve olayla ilgili bir soruşturma açılacağını umduğunu açıkladı. Buna rağmen, sivillere ateş açılan bu eylemden sonra hiçbir şey değişmedi. Cizre, Türk Ordusu’nun şehri bombalamak için top ve sivil mahallelere ateş etmek için M60 tankları bile kullandığı ağır çatışmaların ardından şimdi yerle bir olmuş bir başka Türk kenti. (5)

Bu liste, sivillerin Cizre’de bir binada yakılması (Türk Ordusu tüm kurbanların PKK üyesi olduğunu iddia ediyor), Türkiye’nin doğusundaki birçok şehirde PKK üyelerinin Türk Özel Kuvvetleri tarafından infaz edilmesi ve her türlü Kürt direnişinin çok şiddetli zor kullanılarak yok edilmesi gibi iddialarla daha da uzatılabilir. Diyarbakır’da Kürtlere yönelik şiddetin organizasyonuna doğrudan dahil olmakla suçladığı AKP’li politikacılara yönelik suikastların yanı sıra polis ve askeri tesislere yönelik bombalı araçların (VBIED’ler) kullanımı dahil, PKK de şiddeti benzer şekilde tırmandırarak yanıt verdi.

Türk devleti, AK Parti ve Erdoğan’a karşı her türlü Kürt muhalefetini bastırmak için, bu askeri barbarlığın yanı sıra, özellikle de bölgedeki seçilmiş Kürt yanlısı siyasetçileri hedef alan kitlesel tutuklamaları devreye soktu. Kasım 2016 ortası itibariyle Hakkâri ilindeki tutuklamalar, yüzde 50 ila 80 oylarla seçilerek göreve gelmelerine rağmen yerel Kürt milletvekillerinin tümünü hapse atarak benzersiz bir seviyeye vardı. Böylece milyonlarca Kürt seçmenin meclisteki sesleri çalınmış oldu.

Ama Türkiye’ye Kürtlere yönelik zulüm burada sona ermedi. Savaştan yoğun şekilde etkilenen bir başka Kürt kenti olan Şırnak’ta, şehrin tahminen yüzde 90’ı şu an yerle bir edilmiş ve şehrin 60.000’den çok sakini evsiz kalmış durumda. Dahası, yıkılan evlerine dönebilme umuduyla şehrin yakınında çadır kurarak barınmaya çalışan bu sakinler, kalan sivilleri de şehri hepten terk etmeye zorlamak için dondurucu soğukta tazyikli su ve göz yaşartıcı bomba kullanan Türk polisi tarafından kısa süre sonra Kasım 2016’da tekrar yerlerinden edildiler.

İnsan Hakları İzleme Örgütü Türkiye Direktörü Emma Sinclair-Webb Türkiye’nin doğusundaki durumu şu acı sözlerle özetliyor:

“Eylül 2015’ten 2016 baharına kadar olan dönemde güneydoğudaki şehir ve kasabalarda PKK bağlantılı milislere karşı yürütülen güvenlik operasyonlarının sivil nüfusa yönelik maliyeti çok ağır oldu. Yoğun nüfuslu kasabaların, ordu ve polis tarafından orada yaşayanların hayatlarını korumak için gerekli tedbirler alınmaksızın top atışları, bombardımanlar ve diğer şekillerde aşırı güç kullanımı sebebiyle yerel nüfusun kaçmasına, sivil kayıplara ve ölümlere yol açacak şekilde savaş alanı haline gelmesi trajik. PKK bağlantılı milisler, kasabalara yerleşerek ve patlayıcı dolu hendekler kazarak yerel nüfusu büyük bir risk altına soktular. İlk başta bunun olmaması gerekiyordu ve devletin buna tepkisi çok yıkıcı oldu. Operasyonların ve sokağa çıkma yasağının ardından, kasabaların belirli kısımları, yerel nüfusun dünyasını ve kültürünü yok edecek şekilde tamamen yerle bir edildi. Güneydoğuda tahminen 400.000 kişi yerinden edildi.”

Kürt yanlısı Dicle Haber Ajansı’nın yerel muhabiri Faruk birçok mezalime birebir tanık olmuş ve tamamıyla çaresiz hissediyor: “Bir Kürt olarak bu ülkede yaşamaya bile hakkınız yok. Ellerinden gelse nefes almamızı bile yasaklarlar. Şükür ki en azından bu mümkün değil.”

Ama Batı tarafından da yüzüstü bırakıldıklarını düşünüyor: “Bana göre uluslararası toplum ve NATO, suskun kalarak Kürtlere karşı işlenen tüm bu suçlara ortak olmuştur!”

NATO ve silah ticareti

NATO üyelerinin Türk devleti tarafından kendi nüfusuna karşı işlenen mezalime yönelik sessizliğinin birçok sebebi var. Soğuk Savaş’tan beri Türkiye komünizmle mücadelede kilit bir müttefik ve Rusya’nın Avrupa’yı işgali durumunda önemli bir kale duvarı olarak görüldü. Soğuk Savaş sırasında ABD’nin Türkiye’ye silah ihracatını kestiği dönemler olmuş olsa da, bu her zaman kısa bir süreliğine oldu.

Soğuk Savaş’ın ardından, Türkiye önemli bir ABD partneri olmayı sürdürdü, özellikle de ABD Hava Kuvvetleri Ortadoğu’daki çatışmalar ve savaşlar için kendi üslerini kullanmak zorundayken. Bu üsler yakın zamanda da Suriye ve Irak’ta IŞİD’e karşı savaşta kullanılıyor.

ABD’nin dışında Almanya da Türkiye’nin bir başka ana silah tedarikçisi. 2014’te Alman devleti Türkiye’ye toplam 72 milyon Avroluk askeri ekipman ihracatına onay verdi. Buna mühimmat, hafif silahlar, Türk ağır silahları için parçalar ve elektronik gözetleme ekipmanları dahil. Ama Türkiye’nin doğusunda 2015’te çatışmaların tırmanmasından sonra bile Almanya silah ihracatına devam etti ve gerçekte, tüm tahminler ihracatta bir artış olduğunu gösteriyor. Almanya açısından Türkiye ile yakın işbirliği konusundaki esas mecburiyet, ülkenin Avrupa’ya mülteci akışını geri tutan itaatkar bir “koruma” olması. Hatta Almanya ve AB Kasım 2015 sonunda Türkiye’ye Suriyeli mültecileri barındırması için 3 milyar Avro ödemeyi kabul ettiler. Erdoğan, sınırı yeniden açıp milyonlarca mültecinin Avrupa’ya geçişine izin verebileceği için AB karşısında elinde koz olduğunun çabucak farkına vardı. Bazı eleştirmenler AB’nin kendisini Türkiye’nin şantajına maruz kalabilecek bir konuma soktuğunu ve AB büyük ölçüde bu ilişki yüzünden sessiz kalırken, Türkiye’nin artık kendi vatandaşlarının insan haklarını rahatça ihlal edebileceğini söylüyorlar.

Peki ABD ve Almanya’dan edinilen silahlar, Türkiye’de insan hakları ihlallerinde gerçekten kullanılıyor mu? Bunu kanıtlamak zor. 1990’larda yeniden birleşen Almanya’nın sudan ucuza fiyatlarla Türkiye’ye sattığı eski Doğu Alman ordusu ekipmanları, doğudaki Kürtlere karşı kullanılmıştı. Ama şimdilerde Türkiye, bu ülkelerin Türk silahlı kuvvetleri tarafından yaygın şekilde kullanılan G3 muharebe tüfeği gibi silahlarının kendi versiyonlarını üretmek için muhtelif lisanslar elde ettiğinden, Almanya veya ABD’den doğrudan silah sevkiyatlarına artık büyük ölçüde bağlı değil. Dahası, bu lisansların Almanya ve ABD tarafından iptal edilebilmesi de mümkün değil. Ama örneğin Suriye içindeki Kürt milislerinin sınır ötesi bombalanmasında kullanılan Türk T-155 Fırtına obüsü, Alman dizel motoru ile çalışıyor. Almanya Türkiye’nin bu motorları Azerbaycan’a ihraç ettiği T-155 serisine monte etmesine, bu ülkenin Ermenistan ile olan anlaşmazlığı sebebiyle izin vermiyor ama bu motorları Türk Ordusu’nun kendisine ihraç etmeye devam ediyor.

Genel olarak NATO üye ülke Türkiye’ye karşı, siyasi ve jeostratejik sebeplerle zayıf bir tavır alıyor ve bu durum Türk devletinin Kürtlere karşı zalim politikalarına hiçbir karşılığı olmayacağı rahatlığıyla devam etmesinin önünü açıyor.

Ne olacak?

Türkiye’de kalıcı bir barış için umut var mı? Kalıcı bir barışın işaretleri müzakereler ve ateşkesler şeklinde tekrar ve tekrar ortaya çıktı. Ancak geriye dönüp bakıldığında, bunlar çoğunlukla politikacıların kendi muhalifleri karşısında ellerini güçlendirmeye veya seçim sisteminde daha fazla güç elde etmeye yönelik girişimleri olarak görülebilir. Ve uluslararası toplum Türkiye’nin Kürt meselesi karşısındaki tutumuyla uğraşmak için ortak bir zemin bulamadığı ve yaptırımlar veya Türkiye’deki kilit politik ve askeri şahsiyetler için seyahat kısıtlamaları gibi sert tedbirler almaya hazır olmadığı müddetçe yakın zamanda bir şeylerin değişebileceği kuşkulu. Ortadoğu’daki mevcut jeopolitik krizler, Suriye ve Irak’taki savaşlar ve ABD’de seçilmiş başkan Trump ile birlikte düşünüldüğünde, kalıcı bir barış süreci için manzara en iyi ihtimalle kasvetli görünüyor.

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nden Emma Sinclair-Webb de çatışmanın geleceği için benzer bir öngörüye sahip: “Türkiye hükümetinin şu anda HDP liderliğini ve vekillerini hapse atmak, güneydoğudaki seçilmiş belediye başkanlarını hapse atmak ve yerlerine kayyum atamak ve Kürt siyasal hareketi ve PKK ile ilişkilendirdiği sivil toplum örgütlerini ve medyayı kapatmak suretiyle Türkiye’deki Kürt siyasal hareketini kriminalize edip ortadan kaldırarak, sonuçları felaket olacak bir politika izlediğini söyleyebilirim. Milyonlarca seçmenin siyasal iradelerinden yoksun bırakıldığı bu bağlamda, müzakere masasına geri dönülmesine yönelik herhangi bir adıma dair çok az işaret var.”

Kaynak: https://backstreetblues.wordpress.com/2017/01/09/complicity-through-silence/

Çeviri: Serap Şen

1.    https://ihl-databases.icrc.org/customary-ihl/eng/docs/v1_cha_chapter1_rule4

2.    http://www.echr.coe.int/documents/cp_turkey_eng.pdf

3.    http://www.liveleak.com/view?i=2af_1477834928

4.    https://ihl-databases.icrc.org/ihl/WebART/375-590006

5.    https://twitter.com/Conflicts/status/684765371723853828